Przysłówek
Przysłówki są częścią zdania, która określa właściwość czynności, właściwość przedmiotu albo innej właściwości.
- Ве́чером мы пойдё́м в теа́тр. (= Wieczorem pójdziemy do teatru.)
Przysłówek może odnosić się do czasownika i wskazuje как (= jak?) , где (= gdzie?) , когда́ (= kiedy?) , заче́м (= po co?) , куда́ (= dokąd?) , с како́й це́лью (= w jakim celu?) , по како́й причи́не (= z jakiej przyczyny? ) , в како́й ме́ре (= w jakiej mierze?) odbywa się czynność:
- Он живёт (как?) ве́село. (= On żyje (jak?) wesoło.)
- (Где?) Везде́ бы́ло мно́го цвето́в. (= (Gdzie?) Wszędzie było dużo kwiatów.)
- Он э́то сде́лал мне (с како́й це́лью?) назло́. (= Zrobił mi to (w jakim celu?) na złość.)
- Мы (когда́?) сего́дня верну́лись из о́тпуска. (= My (kiedy?) dzisiaj wróciliśmy z urlopu?)
Przysłówek może się też odnosić do takich form czasownika, jak imiesłów albo imiesłów przysłówkowy, a także do rzeczownika, przymiotnika i innego przysłówka i wskazywać na ich oznaki:
- Учи́тесь (как?) хорошо́, живи́те (как?) дру́жно. (= Uczycie się (jak?) dobrze, żyjecie (jak?) w przyjaźni.)
- Э́тот студе́нт (в како́й ме́ре?) о́чень стара́тельный. (= Ten student jest (w jakim stopniu?) bardzo sumienny.)
- Она́ рабо́тает (как?) весьма́ охо́тно. (= Ona pracuje (jak?) dość ochoczo.)
- Здесь происхо́дит движе́ние (куда́?) вперё́д. (= Tu odbywa się ruch (dokąd?) do przodu.)
- Он (когда́?) всегда́ приве́тлив. (= On jest (kiedy?) zawsze przyjacielski.)
Przysłówki się nie zmieniają, czyli nie odmieniają się, a w zdaniu występują zazwyczaj w postaci okolicznika.
Przysłówki, które odnoszą się do czasownika i jego form mogą określać sposób czynności, przyczynę, cel, miarę i stopień.
Przysłówki, które odnoszą się do przymiotnika albo innego przysłówka mogą określać miarę i stopień właściwości.
Grupy przysłówków
Przysłówki dzielimy na pewne grupy znaczeniowe:
| Znaczenie przysłówków | Pytania, na które odpowiadają | Przykłady przysłówków |
|---|---|---|
| 1. Przysłówki sposobu | Как? (= Jak?) , Каки́м о́бразом? (= W jaki sposób? ) | бы́стро (= szybko) , хорошо́ (= dobrze) , ме́дленно (= powoli) , по-но́вому (= po nowemu) , по-дру́жески (= po przyjacielsku) , по-ру́сски (= po rosyjsku) , внима́тельно (= uważnie ) , вдруг (= nagle) , на́бело (= na biało) , так (= tak) , е́ле-е́ле (= ledwo) , ника́к (= nijak) |
| 2. Przysłówki czasu | Когда́? (= Kiedy?) , С каки́х пор? (= Od kiedy?) , До каки́х пор? (= Do kiedy?) , Как до́лго? (= Jak długo?) | сего́дня (= dzisiaj) , за́втра (= jutro) , вчера́ (= wczoraj) , у́тром (= rano) , днём (= w dzień ) , ве́чером (= wieczorem) , но́чью (= w nocy) , сейча́с (= teraz) , ра́но (= wczesnie) , тогда́ (= wtedy) , тепе́рь (= teraz) , накану́не (= w przeddzień) |
| 3. Przysłówki miejsca | Где? (= Gdzie?) , Куда́? (= Dokąd? ) , Отку́да? (= Skąd?) | здесь (= tu) , там (= tam) , вблизи́ (= w pobliżu ) , вдали́ (= w oddali) , сюда́ (= tu) , туда́ (= tam) , отту́да (= odtąd ) , везде́ (= wszędzie) , напра́во (= w prawo) , нале́во (= w lewo) , и́здали (= z daleka) , вниз (= w dół ) , вверх (= do góry) , нигде́ (= nigdzie) , никуда́ (= nigdzie) |
| 4. Przysłówki przyczyny | Почему́? (= Dlaczego?) , Отчего́? (= Od czego?) , По како́й причи́не? (= Z jakiej przyczyny? ) | oттого́ (= od tego) , потому́ (= dlatego) , сгоряча́ (= pochopnie) , понево́ле (= chcąc nie chcąc ) , со́слепу (= na ślepo) , спросо́нья (= przez sen) |
| 5. Przysłówki celu | Заче́м? (= Po co?) , С како́й це́лью? (= W jakim celu?) , Для чего́? (= Dlaczego?) | назло́ (= na złość) , наро́чно (= celowo) , не́зачем (= bez potrzeby) , специа́льно (= specjalnie) , напереко́р (= na przekór) , в шу́тку (= w żart) , умы́шленно (= umyślnie) , неумы́шленно (= niecelowo) , неча́янно (= przez przypadek) |
| 6. Przysłówki sposobu | Ско́лько? (= Ile?) , Во ско́лько (= O której?) , Наско́лько? (= Na ile?) , С како́й сте́пени? (= W jakim stopniu?) , В како́й ме́ре? (= W jakiej mierze?) | о́чень (= bardzo) , мно́го (= dużo ) , весьма́ (= całkiem) , совсе́м (= w ogóle) , попола́м (= na pół) , два́жды (= dwa razy) , три́жды (= trzy razy) , вдвоём (= we dwoje) , втроём (= we troje) , сли́шком (= zbyt) , вполне́ (= całkiem) , дово́льно (= dość) , соверше́нно (= całkowicie) |
Stopniowanie przysłówków
Przysłówki tworzone od przymiotników jakościowych mają stopień wyższy i najwyższy.
Tworzenie wyższego stopnia przysłówków
Prosta forma
| Forma podstawowa przysłówka | Sposoby tworzenia | Przykład |
|---|---|---|
| Przymiotniki typu | Przyrostek | |
| о́стро (= ostro) | -ее- | остре́е (= ostrzej) |
| бы́стро (= szybko) | -ей- | быстре́й (= szybciej) |
| интере́сно (= ciekawie) | -ей- | интере́сней (= ciekawiej) |
| су́хо (= sucho) | -ше- | су́ше (= bardziej sucho) |
| далеко́ (= daleko) | -ше- | да́льше (= dalej) |
| бли́зко (= blisko) | -же- | бли́же (= bliżej) |
Niektóre przysłówki, tak jak przymiotniki, mogą mieć supletywną (czyli utworzoną od innego tematu) formę stopnia wyższego:
- хорошо́ (= dobrze) – лу́чше (= lepiej)
- пло́хо (= źle) – ху́же (= gorzej)
Tworzenie najwyższego stopnia przysłówków
Najwyższy stopień przysłówków ma zazwyczaj formę złożoną, wyrażoną przez połączenie dwóch słów: stopnia wyższego przysłówka oraz zaimka всех (= wszystkich) albo всего́ (= wszystkiego) :
Forma złożona
Forma prosta stopnia wyższego + zaimek всех (= wszystkich) (dla przedmiotów ożywionych) albo всего́ (= wszystkiego) (dla przedmiotów nieożywionych)
| остре́е (= ostrzej) | остре́е всex (= najostrzej) |
| быстре́й (= szybciej) | быстре́й всего́ (= najszybciej) |
| интере́сней (= ciekawiej) | интере́сней всего́ (= najciekawiej) |
| су́ше (= bardziej sucho) | су́ше всего́ (= najbardziej sucho) |
| да́льше (= dalej) | да́льше всex (= najdalej) |
Przysłówki orzecznikowe (Słowa kategorii stanu)
Osobną grupę stanowią przysłówki predykatywne, które określają stan i pełnią funkcję orzeczenia (predykatu) w zdaniu bezosobowym. Może to być:
-
stan istot żywych (
ве́село
(= wesoło)
,
гру́стно
(= smutno)
,
смешно́
(= śmiesznie)
,
оби́дно
(= nieprzyjemnie)
,
сты́дно
(= wstyd)
):
- Без вас мне ску́чно, – я зева́ю; при вас мне гру́стно, – я терплю́... (Пушкин) (= Bez was jest mi nudno - ziewam; przy was jest mi smutno - cierpię... (Puszkin))
-
stan środowiska, okoliczności (
хо́лодно
(= zimno)
,
ве́трено
(= wietrznie)
,
жа́рко
(= gorąco)
,
чи́сто
(= czysto)
,
ую́тно
(= wygodnie)
,
просто́рно
(= przestronnie)
):
- На дворе́ ещё хо́лодно, но со́лнце све́тит уже́ по-весе́ннему. (Горький) (= Na dworze jest jeszcze zimno, ale słońce już świeci jak na wiosnę. (Gorki)
Niektóre przysłówki (o strukturze predykatywnej) mogą występować tylko w postaci orzeczenia. Są to przysłówki мо́жно (= można) , ну́жно (= trzeba) , необходи́мо (= należy) , нельзя́ (= nie wolno) , жаль (= szkoda) , пора́ (= czas) , не́когда (= kiedyś) , бо́язно (= bojaźliwie) , со́вестно (= sumiennie) , сты́дно (= wstydliwie) i inne:
- В э́то невозмо́жно пове́рить. (= Nie da się w to uwierzyć.)
Невозмо́жно пове́рить – złożone orzeczenie czasownikowe. Невозмо́жно – przysłówek predykatywny.
Przysłówki pełnoznaczeniowe i zaimkowe
Przysłówki dzielą się na znaczeniowe i zaimkowe. Przysłówki znaczeniowe nazywają właściwość, a przysłówki zaimkowe tylko na nią wskazują.
Przysłówki zaimkowe następnie dzielą się na kilka grup. Ten podział jest podobny do podziału zaimków.
| Przysłówek | Na co wskazują | Przykłady |
|---|---|---|
| Wskazujące | Wskazują określone miejsce, czas, przyczynę itd. Przysłówki wskazujące są często używane do połączenia zdań w tekście. |
здесь (= tutaj) , тут (= tu) , там (= tam) , туда́ (= tam) , отту́да (= stamtąd) , тогда́ (= wtedy) , зате́м (= potem) , поэ́тому (= dlatego) , так (= tak więc) |
| Pytające | Wykorzystujemy w zdaniach pytających. | где? (= gdzie?) , когда́? (= kiedy?) , куда́? (= dokąd?) , отку́да? (= skąd?) , почему́? (= dlaczego?) , заче́м? (= po co?) , как? (= jak?) |
| Relacyjne | Mają formę zgodną z zaimkowymi przysłówkami pytającymi, występują w postaci słów relacyjnych i służą do połączenia części zdania w zdaniu złożonym. | где (= gdzie) , когда́ (= kiedy) , куда́ (= gdzie, dokąd) , отку́да (= skąd) , почему́ (= dlaczego) , заче́м (= po co) , как (= jak) |
| Nieokreślone | Wskazują na nieznane albo nie całkiem znane miejsce, czas, przyczynię itd. Tworzymy je od zaimkowych przysłówków pytających za pomocą przyrostków -то, -либо, -нибудь i przedrostków кое-, rzadziej не-. | где́-то (= gdziekolwiek, gdzieś) , когда́-то (= kiedykolwiek, kiedyś) , ка́к-то (= jakkolwiek, jakoś) , где́-нибудь (= gdziekolwiek) , где́-либо (= gdziekolwiek) , кое-где́ (= gdziekolwiek) , кое-ка́к (= jakkolwiek) , не́когда (= kiedyś) |
| Przeczące | Tworzymy je od zaimkowych przysłówków pytających za pomocą przedrostków ни- oraz не-. Не- jest zawsze akcentowana, a sylaba ни- zawsze nieakcentowana. |
никогда́ (= nigdy) , нигде́ (= nigdzie) , никуда́ (= nigdzie) , не́где (= nigdzie) , не́зачем (= bez potrzeby) |