Przyimki
Przyimek jest niesamodzielną częścią mowy, która pokazuje na relację rzeczownika, liczebnika i zaimka do innych wyrazów w wyrażeniu albo zdaniu.
Każdy przyimek jest używany z konkretnym przypadkiem pośrednim:
- Кни́га лежи́т на столе́. (= Książka leży na stole.)
- Кот лежи́т под столо́м. (= Kot leży pod stołem.)
- У стола́ стои́т стул. (= Przy stole stoi krzesło.)
Przyimki się nie zmieniają i nie są częściami zdania.
Przyimki wyrażają różne relacje:
- przestrzenne:
- рабо́тает на заво́де (= pracuje na fabryce) , живё́т в дере́вне (= mieszka na wsi) , верну́лся с рабо́ты (= wrócił z pracy)
- czasowe:
- за́морозки под у́тро (= przymrozki nad ranem) , отдыха́ли на кани́кулах (= odpoczywali na wakacjach) , гимна́стика перед уро́ками (= gimnastyka przed lekcjami) , занима́ется с утра́ до ве́чера (= zajmuje się od rana do wieczora)
- związane z obiektem:
- писа́ть о фи́льме (= pisać o filmie) , говори́ть о стро́йке (= mówić o budowie)
- sposobu:
- говори́ть с воодушевле́нием (= mówić z zachwytem)
- przyczyny:
- оши́бка по невнима́тельности (= błąd z powodu nieuwagi) , пропусти́л заня́тия из-за боле́зни (= nie przyszedł na zajęcia z powodu choroby) , побледне́л от стра́ха (= zbladł ze strachu )
- celu:
- писа́ть для удово́льствия (= pisać dla przyjemności)
Przyimki mogą być używane z kilkoma przypadkami:
| Z jednym przypadkiem | Z dwoma przypadkami | Z trzema przypadkami | |
|---|---|---|---|
|
Родительный
Dopełniacz
|
без (= bez) , близ (= blisko) , ввиду́ (= na uwadze) , во́зле (= przy) , в отноше́нии (= w znaczeniu dookoła) , вокру́г (= dookoła) , впереди́ (= z przodu) , в продолже́ние (= potem) , всле́дствие (= w rezultacie) , в тече́ние (= w przebiegu) , для (= dla) , из (= z) , и́з-за (= przez) , и́з-под (= spod) , кро́ме (= oprócz) , о́коло (= około) , от (= od) , по́дле (= według) , по ме́ре (= według) , по́сле (= po) , пре́жде (= przed, wcześniej) , про́тив (= przeciw) , у (= przy, koło) | ме́жду (= między) | с (= z) |
|
Дательный
Celownik
|
благодаря́ (= dzięki) , вопреки́ (= pomimo) , к (= do) , согла́сно (= zgodnie z) , соотве́тственно (= odpowiednio) | по (= po) | |
|
Винительный
Biernik
|
несмотря́ на (= mimo że) , про (= o) , с (= z) , сквозь (= przez) , че́рез (чрез) (= przez) | в (во) (= w (we)) , за (= za) , на (= na) , о, об (обо) (= o) , под (= pod) | по (= po) , с (= z) |
|
Творительный
Narzędnik
|
в соотве́тствии с (= stosownie do) , над (на́до) (= nad (nade), przed (przede)) , пе́ред (пред, пре́до) (= przed (przede)) , согла́сно с (= zgodnie z) , в связи́ с (= w związku z) | ме́жду (= między) , за (= za) , под (= pod) | с (= z) |
|
Предложный
Miejscownik
|
при (= przy) | в (= w) , на (= na) , о (об, обо) (= o) | по (= po) |
Przyimki proste i złożone
Przyimki dzielą się na proste i złożone.
Przyimki proste
Przyimki wtórne zostały utworzone z samodzielnych części mowy poprzez utratę swojego znaczenia i oznak morfologicznych. Powstały z:
- rzeczowników:
- ввиду́ (= ze względu na) , всле́дствие (= wskutek) , насчёт (= na temat) , при по́мощи (= za pomocą) , в слу́чае (= w przypadku) , при усло́вии (= pod warunkiem)
- imiesłowów przysłówkowych:
- погодя́ (= następnie) , спустя́ (= później) , благодаря́ (= dzięki) , начина́я с (= zaczynając od) , несмотря́ на (= bez względu na) , не счита́я (= nie licząc)
- przysłówków:
- о́коло (= około) , по́сле (= po) , во́зле (= koło) , ми́мо (= mimo) , внутри́ (= wewnątrz wzdłuż po) , вдоль по (= wzdłuż) , вдали́ от (= daleko od)
Według budowy dzielimy przyimki na proste ( в (= w) , насчёт (= na temat) , для (= dla) , вокру́г (= dookoła) ) i złożone ( в связи́ с (= w związku z) , несмотря́ на (= mimo że) , в тече́ние (= w przebiegu) ).
Spójki
Spójnik jest niesamodzielną częścią mowy, która łączy podobne części zdania w zdaniu pojedynczym oraz zdania pojedyncze w zdaniu złożonym:
Według swojej budowy spójniki dzielimy na proste (jednowyrazowe) i zestawione (niejednowyrazowe):
- proste:
- а (= a) , и (= i) , что́бы (= żeby) , е́сли (= jeśli)
- złożone:
- потому́ что (= dlatego że) , как бу́дто (= jak niby) , то есть (= czyli)
Według swojego znaczenia spójniki dzielimy na współrzędne i podrzędne.
Spójniki współrzędne są spójnikami, które służą do połączenia wyrazów w zdaniach pojedynczych oraz zdań współrzędnych w zdaniu złożonym:
-
Быва́ло, с са́мого ра́ннего утра́ убега́ю и́ли на пру́д, и́ли в ро́щу, и́ли на сеноко́с.
Zdarzało się, że z samego rana uciekałem nad potok albo do gaju, albo na sianokosy. -
Наступи́ла ночь, и пошёл снег.
Zaczęła się noc, i zaczął padać śnieg.
Według znaczenia spójniki współrzędne dzielimy na trzy grupy:
- łączne
- и (= i) , да в значе́нии и (= oraz) , ни…ни (= ani... ani) , то́же (= też) , та́кже (= także) , не то́лько…но и (= nie tylko... ale również) , как…так и (= jak... tak i)
- przeciwstawne
- а (= a) , но (= ale) , да в значе́нии но (= ale) , одна́ко (= jednak) , одна́ко же (= jednakże ) , зато́ (= jednak)
- rozłączne:
- и́ли (= albo) , ли́бо (= lub) , то…то (= lub...lub...) , не то…не то (= ani...ani...) , то ли… то ли (= tak... jak...)
Spójniki współrzędne wykorzystujemy do wyrażania jednocześnie lub kolejno odbywających się wydarzeń, zjawisk albo czynności:
-
На не́бе облака́ летя́т и та́ют, и на земле́ творя́тся чудеса́. (Лукьянов)
Na niebie chmury płyną i rozwiewają się, a na ziemi dzieją się cuda. (Łukjanow) -
Но ве́тер пронёсся и ту́чи унёс, и на́ небе ста́ло чи́сто. (Васильев)
Ale zawiał wiatr i zabrał chmury, i niebo stało się czyste. (Wasiljew)
Spójniki przeciwstawne wyrażają relacje przeciwstawienia bądź rozróżnienia:
-
Спеть бы пе́сню гру́стную, но не́когда грусти́ть. (Жаров)
Zaśpiewałoby się smutną pieść, ale nie ma czasu na smutek. (Żarow) -
Наде́жда – мой ко́мпас земно́й, а уда́ча – награ́да за сме́лость. (Добронравов)
Nadzieja jest moim ziemskim kompasem, a los - nagrodą za odwagę. (Dobronrawow)
Zaimki rozłączne wnoszą do zdania znaczenie przeplatania, wyboru, propozycji, nierozróżnialności:
-
За реко́й гармо́нь игра́ет, то зальётся, то замрёт. (Исаковский)
Za rzeką gra harmonijka, raz zaśpiewa, raz ucichnie. (Isakovski) -
Бу́дет со́лнце и́ли бу́ря – мы с тобо́ю навсегда́. (Ошанин)
Czy będzie słońce, czy burza - jesteśmy z tobą na zawsze. (Oszanin)
Przecinek piszemy pomiędzy jednakowymi częściami zdania, które są połączenie za pomocą spójników łącznych albo rozłącznych ( и...и (= i) , ни…ни (= ani... ani) , то…то (= lub...lub...) , то ли…то ли (= tak... jak...) , не то…не то (= ani...ani...) , или…или (= albo... albo) , либо…либо (= lub) ):
-
То ли жизнь стано́вится напе́вней, то ли в ка́ждом до́ме солове́й. (Светлов)
Albo życie skaje się śpiewniejsze, albo w każdym domu zamieszkał słowik. (Swietłow) -
И бе́рег, и мо́ре молча́ли.
I brzeg, i morze milczały.
Nie piszemy przecinka pomiędzy jednakowymi częściami zdania, które są połączenie za pomocą jednego spójnika łącznego albo rozłącznego ( и (= i) , да в значении и (= oraz) , или (= albo) , либо (= lub) w znaczeniu {2}).
-
Ло́дка качну́лась, подняла́сь и исче́зла.
Łódka się zakołysała, podniosła się i zniknęła.
Części niektórych spójników zestawionych ( как …так и (= jak... tak i) , не только…но и (= nie tylko... ale również) , не то…не то (= ani...ani...) i in.) znajdują się przy różnych jednorodnych częściach zdania albo w różnych częściach zdania złożonego. Przecinek piszemy przed drugą częścią takich spójników:
-
Среди́ садо́вых цвето́в есть как наря́дные, так и скро́мные ви́ды.
Wśród kwiatów sadowych są tak eleganckie, jak i skromne rodzaje. -
Не то дым шёл от костра́, не то тума́н поднима́лся над боло́том.
Czy to dym rozwiewał się od ogniska, czy to mgła wznosiła się nad błotem,
Spójniki podrzędne są spójnikami, które łączą zdania jednoznaczne w zdaniu złożonym. W takim zdaniu złożonym możemy zadać pytanie od jednego zdania pojedynczego, do drugiego.
-
Кни́жки гу́сто изма́заны карандаша́ми, (почему?) потому́ что Серёжа лю́бит раскра́шивать карти́нки.
Książki są gęsto porysowane kredkami, (dlaczego?) ponieważ Sierioża lubi kolorować obrazki.
Według znaczenia spójniki podrzędne możemy podzielić na:
- wyjaśniające:
- что́бы (= żeby) , что (= co) , как (= jak) , бу́дто (= niby) , как бу́дто (= niby) , ли (союз-частица) (= czy(partykuła))
- czasowe:
- когда́ (= kiedy) , пока́ (= póki) , как то́лько (= jak tylko) , пре́жде чем (= przed tym jak) , едва́ (= ledwo) , пе́ред тем как (= przed tym, jak)
- przyczyny:
- потому́ что (= dlatego że) , и́бо (= ponieważ ) , так как (= tak jak) , оттого́ что (= od tego że) , всле́дствие (= wskutek) , в связи́ с тем что (= w związku z tym, że)
- warunkowe:
- е́сли (= jeżeliby) , е́сли бы (= jeżeliby ) , раз (= jak) , ли (= czy)
- celu:
- что́бы (= żeby) , для того́ что́бы (= po to żeby) , с тем что́бы (= z tym, żeby)
- przyzwalające:
- хотя́ (= chociaż) , несмотря́ на то что (= mimo tego że) , пуска́й (= niech)
- porównania:
- как (= jak) , сло́вно (= niczym) , бу́дто (= jak niby) , как бу́дто (= jak niby) , то́чно (= dokładnie) , подо́бно тому́ как (= podobnie jak)
- wynikowe
- так что (= tak że)
Partykuła
Partykuła jest niesamodzielną częścią mowy, która nadaje zdaniu zabarwienia znaczeniowego albo służy do tworzenia form wyrazu.
Partykuły są nieodmienne i nie są częścią zdania.
Według znaczenie i funkcji w zdaniu możemy podzielić partykuły na trzy grupy:
- formatywne (służą do tworzenia trybu warunkowego i rozkazującego): б (= by) , бы (= by) , да (= aby) , дава́й (дава́йте) (= dawaj (dawajcie)) , пусть (пуска́й) (= niech (niechaj))
- przeczące: не (= nie) , ни (= ani)
-
modalne (nadają zdaniu różnych odcieni znaczeniowych, a także wyrażają uczucia i nastawienie mówiącego):
- partykuły pytające: ли (= czy) , неуже́ли (= doprawdy) , ра́зве (= czyżby)
- partykuły wskazujące: вот (= oto) , вон (= oto)
- partykuły precyzujące: и́менно (= właśnie) , как раз (= akurat) , пря́мо (= prosto) , точь-в-точь (= dokładnie)
- partykuły podkreślające i ograniczające: то́лько (= tylko) , лишь (= tylko) , исключи́тельно (= wyłącznie) , почти́ что (= niemal) , еди́нственно (= jedynie)
- partykuły wykrzyknikowe: что за (= co za) , как (= jak)
- partykuły wzmacniające: да́же (= nawet) , ни (= ani) , же (= że) , ведь (= przecież) , уж (= już) , всё-таки (= jednak) , всё (= wciąż)
- złagodzenie wymagania: -ка (подай-ка, налей-ка) (= -ка (podajże, nalejże)) , -то (молоко-то сбежало) (= -то (a mleko wykipiało)) , -с (= w tych celach również wykorzystujemy partykułę -с:)
- wątpienie: вряд ли (= raczej nie) , едва́ ли (= zaledwie)
- partykuły rozkazujące: пусть (= niech) , пуска́й (= niechaj) , дава́й (дава́йте) (= dawaj (dawajcie))
Wykrzyknik
Wykrzyknik jest częścią zdania, która wyraża uczucia i stany emocjonalne mówiącego, ale nie nazywa ich:
Do wykrzykników zaliczmy również wyrazy dźwiękonaśladowcze oraz rozkazujące:
Wykrzykniki nie zaliczamy ani do zależnych, ani do niezależnych części mowy.
Wykrzykniki są nieodmienne i nie są one częściami zdania, chociaż czasem są używane w znaczeniu innych części mowy:
- Ай да мёд! (в значении: Вот э́то мёд!) (= Ale miód! (w znaczeniu: Вот э́то мёд! (= Ale to jest miód!) ))
- Ах, каки́е удиви́тельные но́чи! (Окуджава) (= Ach, jakie zachwycające noce! (Okudżawa))
Wykrzykniki mogą być właściwe (а, э, у, ах, ой, эх, ну, фу i in.) i pochodne, które zostały utworzone z samodzielnych części mowy ( Извини́те! (= Przepraszam!) , Ба́тюшки! (= Olaboga!) , У́жас! (= Straszne!) i in.)
Po wykrzyknikach zazwyczaj piszemy przecinek.