Znaczenie przymiotnika
Przymiotnik jest częścią mowy, która oznacza właściwość przedmiotu i odpowiada na pytania: какой? (= jaki?) , чей? (= czyj?)
Przymiotniki według ich znaczeń dzielimy na jakościowe, relacyjne i dzierżawcze.
Przymiotniki są zależne od rzeczowników, są z nimi zgodne, czyli występują w tym samym przypadku, liczbie i rodzaju, co rzeczowniki, do których należą:
Formą podstawową przymiotników jest mianownik (nominativ) liczby pojedynczej rodzaju męskiego:
Na końcówkę -ой zawsze pada akcent.
Przymiotniki mogą mieć formę długą ( хоро́ший (= dobry) , краси́вый (= ładny) , тру́дный (= trudny) ) i formę krótką ( хоро́ш , краси́в , тру́ден ).
Forma długa odmienia się według przypadków, liczb i rodzajów. Przymiotniki w formie krótkiej odmienią ją się według liczby i rodzajów, ale nie według przypadków ( рад (= zadowolony) , гото́в (= gotowy) , за́нят (= zajęty) , до́лжен (= powinien) , бо́лен (= chory) ).
Przymiotniki jakościowe
Przymiotniki jakościowe są przymiotnikami, które nazywają jakość przedmiotu, czyli jakość, która może być w stopniu większym albo mniejszym:
вку́сный (= smaczny) , вкусне́е (= bardziej smaczny) , са́мый вку́сный (= najbardziej smaczny)
Przymiotniki jakościowe mogą nazywać różne właściwości przedmiotu:
-
według koloru:
бе́лый (= biały) , кра́сный (= czerwony) , зелё́ный (= zielony) , чё́рный (= czarny) -
według kształtu i rozmiaru
квадра́тный (= kwadratowy) , кру́глый (= okrągły) , огро́мный (= ogromny) , дли́нный (= długi) , коро́ткий (= krótki) -
według smaku:
сла́дкий (= słodki) , ки́слый (= kwaśny) , солё́ный (= słony) , горя́чий (= gorący) , холо́дный (= zimny) -
według czasu:
до́лгий (= długi) , бы́стрый (= szybki) -
po wrażeniu zewnętrznym:
краси́вый (= ładny) , безобра́зный (= brzydki) -
według właściwości:
вя́зкий (= lepki) , хру́пкий (= kruchy) , про́чный (= mocny) -
według ciężkości:
тяжё́лый (= ciężki) , лё́гкий (= lekki) , невесо́мый (= nieważki) -
według zapachu:
арома́тный (= aromatyczny) , паху́чий (= pachnący) , при́торный (= mdły) -
według temperatury:
горя́чий (= gorący) , холо́дный (= zimny) , тё́плый (= ciepły) -
według dźwięku:
гро́мкий (= głośny) , ти́хий (= cichy) -
według cech charakteru oraz przymiot duchowych człowieka:
до́брый (= dobry) , весё́лый (= wesoły) , хра́брый (= odważny) -
według cech fizycznych ludzi i zwierząt:
си́льный (= silny) , сла́бый (= słaby) , то́лстый (= gruby) , слепо́й (= ślepy) -
i niektóre inne.
Przymiotniki relacyjne
Przymiotniki relatywne nazywają oznakę przedmiotu poprzez relację do innego przedmiotu, czyli nazywają właściwość, która wskazuje na relację:
-
do przedmiotu albo materiału:
фарфо́ровая посу́да (= naczynia porcelanowe) – посу́да из фарфо́ра (= naczynia z porcelany) -
do osoby:
де́тская посте́ль (= łóżko dziecięce) – посте́ль для дете́й (= łóżko dla dzieci) -
do zwierzęcia
петуши́ный гре́бень (= koguci grzebień) – гре́бень петуха́ (= grzebień koguta) -
do miejsca:
морско́й бе́рег (= morski brzeg) – бе́рег мо́ря (= brzeg morza) -
do czasu:
у́тренняя заря́дка (= poranna gimnastyka) – заря́дка, кото́рую де́лаем у́тром (= gimnastyka, którą wykonujemy nad ranem) -
do czasu:
вчера́шняя газе́та (= wczorajsza gazeta) – газе́та, кото́рая вы́шла вчера́ (= gazeta, która wyszła wczoraj) -
do czynności, jako właściwości:
раздвижно́й стол (= stół rozsuwany) – стол, кото́рый раздвига́ется (= stół, który się rozsunąć) -
do liczby:
тройно́й прыжо́к (= potrójny skok) – прыжо́к в три приё́ма (= skok na trzy razy)
Wszystkie przymiotniki relatywne nazywają stałe, niezmienne właściwości przedmiotów, nie mają stopni porównania.
Jedną z cech przymiotników relacyjnych są przyrostki -ан- (-ян), -янн-, -онн-, -овск-, -инск-, -енск-, -анск-:
Przymiotniki relacyjne nie mają krótkiej formy, nie łączą się z przysłówkami о́чень (= bardzo) i соверше́нно (= całkowicie) oraz nie tworzą przysłówków na -о.
Przymiotniki dzierżawcze
Przymiotniki dzierżawcze wskazują na przynależność przedmiotu jakiejś osobie albo zwierzęciu i odpowiadają na pytania чей? (= czyj?) , чья? (= czyja?) , чьё? (= czyje?) :
Przyrostki charakterystyczne dla przymiotników dzierżawczych: -ин- (-ын-), -ов- (-ев-), -ий- (-й-).
Przymiotniki dzierżawcze są używane w mowie potocznej. W stylach naukowym oraz publicystycznym zazwyczaj nie są one używane.
Przymiotniki dzierżawcze rodzaju męskiego w mianowniku i bierniku liczby pojedynczej mają końcówkę zerową ( де́душкин (= dziadkowy) , во́лчий (= wilczy) ), a rodzaju żeńskiego i nijakiego l.p. i l. mn. – końcówki krótkich przymiotników ( пти́цыно (= ptasi) , отцо́ва (= należąca do ojca) , де́душкины (= dziadkowe) , ли́сьи (= lisie) ).
Litery я, е, ю, и po ь (znaku oddzielającego) w przymiotnikach dzierżawczych z tematem na przyrostkowy -й- oznaczają nie tylko odpowiednią samogłoskę końcówki, ale również przyrostek -й-, za pomocą którego został utworzony dany przymiotnik:
- ли́сья [лисьйа] (= lisi)
- ли́сью [лисьйу]
- ли́сьей [лисьйэй]
- ли́сьих [лисьйих]
Przymiotniki mogą zmieniać kategorię, w przypadku użycia w znaczeniu przenośnym.
Przymiotniki relacyjne mogą zmieniać się w jakościowe:
| Relacyjny | Jakościowy |
|---|---|
|
золото́е кольцо́
złoty pierścień
|
золото́й хара́ктер
złoty charakter
|
Dzierżawcze - w relacyjne i jakościowe:
| Dzierżawczy | Relacyjny | Jakościowy |
|---|---|---|
|
медве́жья ла́па
łapa niedźwiedzia
|
медве́жья шу́ба
futro niedźwiedzia
|
медве́жья услу́га
usługa niedźwiedzia
|
Stopniowanie przymiotników
Przymiotniki mogą mieś stopnie porównania: stopień wyższy i najwyższy.
Tworzenie drugiego stopnia
Stopień wyższy przymiotnika wskazuje na to, że przypisana mu właściwość przejawia się w nim w większym albo mniejszym stopniu niż w innym przedmiocie albo przedmiotach:
| Prosta forma | ||
|---|---|---|
| Forma podstawowa przymiotnika, od którego tworzą się | Środek tworzenia | Przykład |
Przymiotniki typu:
|
Przyrostek -ее-, -ей-. |
|
Przymiotniki z tematem na г, к, х, д, т, ст.
|
Przyrostek -е- + alternacja końcowej spółgłoski tematu: г // ж, к // ч, х // ш, д // ж, т // ч |
|
Przymiotniki z przyrostkami -к-, -ок-, -ек-:
|
Przyrostek -е- + oderwanie przyrostków -к-, -ок-, -ек-: |
|
Przymiotniki typu:
|
Przyrostek -ше-, (-же-, ще-) + oderwanie końcowej spółgłoski tematu -г, -к |
|
|
Od innych tematów |
|
| Forma złożona | ||
|
Za pomocą słów бо́лее (= bardziej) , ме́нее (= mniej) + forma podstawowa przymiotnika. |
|
Niektóre przymiotniki nie mają prostej formy stopnia wyższego: громо́здкий (= nieporęczny) , исхуда́лый (= wychudzony) , ли́шний (= zbędny) , ло́мкий (= łamliwy) , ма́ссовый (= masowy) , отло́гий (= pochyły) , передово́й (= przedni) , ра́нний (= poranny) , ро́бкий (= wstydliwy) oraz niektóre inne.
Tworzenie trzeciego stopnia
Stopień najwyższy wskazuje na to, że po jednej z właściwości dany przedmiot przewyższa wszystkie inne przedmioty:
| Prosta forma | ||
|---|---|---|
| Forma podstawowa przymiotnika, od którego tworzą się | Środek tworzenia | Przykład |
Przymiotniki typu:
|
Przyrostek -айш- + alternacja końcowej spółgłoski tematu: г // ж, к // ч, х // ш |
|
Przymiotniki typu:
|
Przyrostek -ейш-. |
|
|
Za pomocą przedrostka наи- + przyrostka -ш- (oderwanie przyrostka -ок): наи + -ш-; наи + -ейш- |
|
|
Od innych tematów |
|
| Forma złożona | ||
|
Za pomocą słowa са́мый (= adjective.4_5_2_ex17а) + podstawowa forma przymiotnika |
|
|
Za pomocą słów наибо́лее (= najbardziej) , наиме́нее (= najmniej) + forma podstawowa przymiotnika. |
|
|
Forma prosta stopnia wyższego + zaimek всех (= wszystkich) (dla przedmiotów ożywionych) albo всего (= wszystkiego) (dla przedmiotów nieożywionych). |
|
Przyrostek -айш- jest zawsze akcentowany.
Od niektórych przymiotników, które w formie podstawowej mają przyrostek -ск-, -н-, -ов-, -ев-, -аст-, -ист-, -ат-, -лив, -к-, nie da się utworzyć formy prostej stopnia najwyższego. Są to słowa typu:
- больно́й (= chory)
- боево́й (= bojowy)
- волокни́стый (= włóknisty)
- голова́стый (= rozgarnięty)
- гро́мкий (= głośny)
- до́лгий (= długi)
- дру́жеский (= przyjacielski)
- круто́й (= stromy)
- ло́мкий (= łamliwy)
- родно́й (= rodzimy)
- ра́нний (= poranny)
- сухо́й (= suchy)
- у́зкий (= wąski)
- уме́лый (= doświadczony)
Krótka forma przymiotników
Krótkie przymiotniki jakościowe odpowiadają na pytania како́в? (= jaki?) , какова́? (= jaka?) , каково́? (= jakie?) , каковы́? (= jakie?) i odmieniają się według rodzajów (w liczbie pojedynczej) oraz liczb.
Forma krótka przymiotnika oznacza właściwość przedmiotu w ten konkretny moment:
- круто́й бе́рег (= stromy brzeg) – бе́рег крут (= brzeg jest stromy)
- весё́лая де́вочка (= wesoła dziewczynka) – де́вочка весела́ (= dziewczynka jest wesoła)
- кру́глое лицо́ (= okrągła twarz) – лицо́ кругло́ (= twarz jest okrągła)
Tworzenie krótkiej formy przymiotników
Przed ostatnią spółgłoską tematu znajduje się samogłoska:
- молодо́й (= młody) – мо́лод , молода́ , мо́лодо , мо́лоды
- горя́чий (= gorący) – горя́ч , горяча́ , горячо́ , горячи́
- похо́жий (= podobny) – похо́ж , похо́жа , похо́же , похо́жи
Temat jest zakończony na -к, przed -к znajduje się twarda spółgłoska:
- кре́пкий (= mocny) – кре́пок , крепка́ , кре́пко , кре́пки / крепки́
- лё́гкий (= lekki) – лё́гок , легка́ , легко́ , легки́
- у́зкий (= wąski) – у́зок , узка́ , у́зко , у́зки / узки́
Temat jest zakończony na -н- albo na -к-, przed którym znajduje się miękka spółgłoska albo -й:
- поле́зный (= korzystny) – поле́зен , поле́зна , поле́зно , поле́зны
- го́рький (= gorzki) – го́рек , горька́ , го́рько , го́рьки / горьки́
- сто́йкий (= stabilny) – сто́ек , сто́йка / стойка́ , сто́йко , сто́йки
Zapamiętaj: све́тлый (= jasny) – све́тел , хи́трый (= chytry) – хитё́р
Wyjątki: по́лный (= pełny) – по́лон , смешно́й (= śmieszny) – смешо́н
Szczególne przypadki tworzenia formy krótkiej:
- большо́й (= duży) – вели́к , велика́ , велико́ , велики́
- ма́ленький (= mały) – мал , мала́ , мало́ , малы́
- злой (= zły) – зол , зла́ , зло́ , злы́
- чужо́й (= cudzy) – чужд , чужда́ , чу́ждо , чу́жды / чужды́
Zapamiętaj krótkie formy niektórych przymiotników:
Zmiana liczby i rodzaju przymiotników
| Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Rodzaj męski
како́й?
jaki?
|
Rodzaj nijaki
како́е?
jakie?
|
Rodzaj żeński
кака́я?
jaka?
|
Dla wszystkich rodzajów
каки́е?
jakie?
|
|||||
| -ый | -ой | -ий | -ое | -ее | -ая | -яя | -ые | -ие |
|
но́вый
nowy
|
родно́й
rodzimy
|
ле́тний
letni
|
родно́е
|
ле́тнее
|
родна́я
|
ле́тняя
|
родны́е
|
ле́тние
|
Deklinacja długich form przymiotników
Długie przymiotniki mogą mieć podstawę zakończoną na twardą spółgłoskę ( но́вый (= nowy) , родно́й (= rodzimy) , но́вое , родно́е , но́вая , родна́я ) i miękką spółgłoskę ( ле́тний (= letni) , ле́тняя , ле́тнее ). W zależności od tego, na jaką spółgłoskę są zakończone, mają różne końcówki przy odmianie:
| Przypadki | Liczba pojedyncza | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Rodzaj męski како́й? (= jaki?) |
Rodzaj nijaki како́е? (= jakie?) |
Rodzaj żeński кака́я? (= jaka?) |
|||||
| -ый | -ой | -ий | -ое | -ее | -ая | -яя | |
|
Именительный
Mianownik
|
но́вый
nowy
|
родно́й
rodzimy
|
ле́тний
letni
|
родно́е
|
ле́тнее | родна́я | ле́тняя |
|
Родительный
Dopełniacz
|
но́вого
|
родно́го
|
ле́тнего
|
родно́го
|
ле́тнего | родно́й | ле́тней |
|
Дательный
Celownik
|
но́вому
|
родно́му
|
ле́тнему
|
родно́му
|
ле́тнему | родно́й | ле́тней |
|
Винительный
Biernik
|
но́вого* / но́вый
|
родно́го* / родно́й
|
ле́тнего* / ле́тний
|
родно́е
|
ле́тнее | родну́ю | ле́тнюю |
|
Творительный
Narzędnik
|
но́вым
|
родны́м
|
ле́тним
|
родны́м
|
ле́тним | родно́й | ле́тней |
|
Предложный
Miejscownik
|
(о) но́вом
|
(о) родно́м
|
(о) ле́тнем
|
(о) родно́м
|
(о) ле́тнем | (о) родно́й | (о) ле́тней |
Uwaga
* Przymiotnik w bierniku rodzaju męskiego, który jest zgodny z rzeczownikiem żywotnym, ma końcówkę dopełniacza; z rzeczownikiem nieżywotnym - końcówki mianownika:
- но́вого, родно́го (челове́ка)
- но́вый, родно́й (дом)
* Końcówkę -ого, -его czytamy jako [ова / ава] - [ева]:
- родно́го [роднова]
- но́вого [новава]
- си́него [синева]
- ле́тнего [летнева]
| Przypadki | Liczba mnoga | |
|---|---|---|
|
Dla wszystkich rodzajów каки́е? (= jakie?) |
||
| -ые | -ие | |
|
Именительный
Mianownik
|
родны́е | ле́тние |
|
Родительный
Dopełniacz
|
родны́х | ле́тних |
|
Дательный
Celownik
|
родны́м | ле́тним |
|
Винительный
Biernik
|
родны́х / родны́е | ле́тниx / ле́тние |
|
Творительный
Narzędnik
|
родны́ми | ле́тними |
|
Предложный
Miejscownik
|
(о) родны́х | (о) ле́тних |
Deklinacja przymiotników dzierżawczych na -ий, -ье, -ья, -ьи
| Przypadki | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|---|
|
Rodzaj męski чей? (= czyj?) |
Rodzaj nijaki чьё? (= czyje?) |
Rodzaj żeński чья? (= czyja?) |
Dla wszystkich rodzajów чьи? (= czyje?) |
|
|
Именительный
Mianownik
|
ли́сий
lisa
|
ли́сье
|
ли́сья
|
ли́сьи
|
|
Родительный
Dopełniacz
|
ли́сьего
|
ли́сьего
|
ли́сьей
|
ли́сьих
|
|
Дательный
Celownik
|
ли́сьему
|
ли́сьему
|
ли́сьей
|
ли́сьим
|
|
Винительный
Biernik
|
ли́сьего* / ли́сий
|
ли́сье
|
ли́сью
|
ли́сьи
|
|
Творительный
Narzędnik
|
ли́сьим
|
ли́сьим
|
ли́сьей
|
ли́сьими
|
|
Предложный
Miejscownik
|
(о) ли́сьем
|
(о) ли́сьем
|
(о) ли́сьей
|
ли́сьих
|
Uwaga
* Przymiotnik w bierniku rodzaju męskiego, który jest zgodny z rzeczownikiem żywotnym, ma końcówkę dopełniacza; z rzeczownikiem nieżywotnym - końcówki mianownika:
- ли́сьего (детё́ныша) (= dziecko lisa)
- ли́сий (хвост) (= ogon lisa)
Deklinacja przymiotników dzierżawczych z przyrostkiem -ов (-ин)
| Przypadki |
Rodzaj męski чей? (= czyj?) |
Rodzaj nijaki чьё? (= czyje?) |
||
|---|---|---|---|---|
|
Именительный
Mianownik
|
отцо́в
ojca
|
ма́мин
mamy
|
отцо́во
|
ма́мино
|
|
Родительный
Dopełniacz
|
отцо́ва
|
ма́мина
|
отцо́ва
|
ма́миного
|
|
Дательный
Celownik
|
отцо́ву
|
ма́мину
|
отцо́ву
|
ма́миному
|
|
Винительный
Biernik
|
отцо́ва* / отцо́в | ма́миного* / ма́мин |
отцо́во
|
ма́мино
|
|
Творительный
Narzędnik
|
отцо́вым
|
ма́миным
|
отцо́вым
|
ма́миным
|
|
Предложный
Miejscownik
|
отцо́вом
|
ма́мином
|
отцо́вом
|
ма́мином
|
| Przypadki |
Rodzaj żeński чья? (= czyja?) |
Liczba mnoga dla wszystkich rodzajów чьи? (= czyje?) |
||
|---|---|---|---|---|
|
Именительный
Mianownik
|
отцо́ва
|
ма́мина
|
отцо́вы
|
ма́мины
|
|
Родительный
Dopełniacz
|
отцо́вой
|
ма́миной
|
отцо́вых
|
ма́миных
|
|
Дательный
Celownik
|
отцо́вой
|
ма́миной
|
отцо́вым
|
ма́миным
|
|
Винительный
Biernik
|
отцо́ву
|
ма́мину
|
отцо́вых* / отцо́вы
|
ма́миных* / ма́мины
|
|
Творительный
Narzędnik
|
отцо́вой
|
ма́миной
|
отцо́выми
|
ма́миными
|
|
Предложный
Miejscownik
|
отцо́вой
|
ма́миной
|
отцо́вых
|
ма́миных
|
Uwaga
* Przymiotnik w bierniku rodzaju męskiego, który jest zgodny z rzeczownikiem żywotnym, ma końcówkę dopełniacza; z rzeczownikiem nieżywotnym - końcówki mianownika:
- отцо́ва (бра́та) (= brata ojca)
- отцо́в (дом) (= dom ojca)
- ма́миного (бра́та) (= brata mamy)
- ма́мин (дом) (= dom mamy)