Znaczenie czasownika

Czasownik jest częścią zdania, która nazywa czynność albo stan przedmiotu i odpowiada na pytania что де́лать? (= co robić?) , что сде́лать? (= co zrobić?) :

To znaczenie jest wyrażane za pomocą kategorii rodzaju, czasu, osoby, trybu i sposobu. W zdaniu czasowniki zazwyczaj występują w postaci orzeczenia.

Nieokreślona forma czasownika (bezokolicznik)

Czasownik ma formę podstawową, która nazywa się formą nieokreśloną czasownika (albo bezokolicznikiem):

Ta forma nie wskazuje na czas, liczbę osobę, ani rodzaj.

Czasowniki w zdaniu są orzeczeniem.

Czasowniki w bezokoliczniku odpowiadają na pytanie что де́лать? (= co robić?) albo что сде́лать? (= co zrobić?) :

Czasowniki w formie bezokolicznikowej mają aspekt, mogą być przechodnie i nieprzechodnie, koniugacje. Czasowniki w bezokoliczniku posiadają przyrostki słowotwórcze:

Aspekt czasownika

Czasowniki mogą być niedokonane (odpowiadają na pytanie что де́лать? (= co robić?) ):

i dokonane (odpowiadają na pytanie что сде́лать? (= co zrobić?) ):

Czasowniku jednego aspektu może odpowiadać czasownik innego aspektu o tym samym znaczeniu leksykalnym. Takie czasowniki tworzą parę aspektową.

Przy tworzeniu czasowników jednego aspektu od czasowników innego aspektu wykorzystujemy przedrostki i/ albo przedrostki.

Alternacje samogłosek i spółgłosek w rdzeniu słowa

Tworzenie aspektu czasownika może powodować alternację samogłosek i społugłosek w rdzeniu słowa.

Akcent, jako sposób tworzenia pary aspektowej

Czasem formy aspektowe różnią się tylko akcentem.

Czasowniki przechodnie i nieprzechodnie

Czasowniki dzielimy na przechodnie:

i nieprzechodnie:

Dzielenie czasowników na przechodnie i nieprzechodnie jest kategorią czasownikową, która wyraża relacje pomiędzy subiektem (tym, kto wykonuje czynność) i obiektem (tym, do kogo jest skierowana czynność).

Sens tej kategorii polega na tym, że subiekt wykonuje czynność, a jej rezultat "odbija się" albo "nie odbija się" na obiekcie, czyli przechodzi na niego albo nie przechodzi.

Czasowniki przechodnie

Czasowniki przechodnie to są czasowniki, które mogą się używać z rzeczownikiem albo zaimkiem w bierniku bez przyimka:

Czasowniki przechodnie oznaczają taką czynność, która przechodzi na inny przedmiot, na przykład:

Czyli czasownik люби́ть (= lubić) jest przechodni.

Rzeczownik albo zaimek przy czasowniku przechodnim może występować w dopełniaczu:

Czasowniki nieprzechodnie

Czasowniki nieprzechodnie są czasownikami o znaczeni czynności, która nie wymaga przedmiotu, na który ta czynność jest skierowana. Czasowniki nieprzechodnie oznaczają taką czynność, która nie oddziałuje bezpośrednio na inny przedmiot, na przykład:

Czasowniki zwrotne

Czasowniki z przyrostkiem -ся (-сь) nazywamy zwrotnymi:

Jedne czasowniki mogą być zwrotne i niezwrotne:

inne są tylko zwrotne (nie występują bez przyrostka -ся):

Przyrostek -ся może występować po spółgłoskach:

a przyrostek -сь – po samogłoskach:

Tryb czasownika

Czasowniki się zmieniają według trybu. Rozróżniamy tryb oznajmujący, tryb warunkowy oraz tryb rozkazujący.

Tryb oznajmujący

Tryb oznajmujący wyraża realną czynność, która odbyła się, odbywa się albo będzie się odbywać w przeszłości, teraźniejszości albo przyszłości. Czasownik w trybie oznajmującym odmienia się według czasów:

W trybie oznajmującym czasowniki niedokonane mają trzy czasy gramatyczne:

Czasowniki aspektu dokonanego mają dwa czasy:

Tryb przypuszczający

W trybie warunkowym czasownik oznacza czynność, która może się odbyć za określonych warunków:

Forma trybu warunkowego obejmuje czasownik w formie czasu przeszłego i partykułę бы , którą piszemy osobno z czasownikiem, i która może znajdować się w dowolnym miejscu zdania pojedynczego.

Czasowniki w trybie warunkowym mogą zmieniać się według liczb, a w liczbie pojedynczej według rodzajów.

Tryb rozkazujący (imperativus)

Tryb rozkazujący wyraża zachętę do działania w postaci prośby albo rozkazu:

Czasownik trybu rozkazującego nie odmienia się według czasów.

Czasowniki trybu rozkazującego zazwyczaj są używanie w 2 osobie:

Formy trybu rozkazującego są tworzone od tematu czasu teraźniejszego albo prostego czasu przyszłego za pomocą przyrostka -и-: пиши́ (= pisz) , неси́ (= nieś) albo przyrostka zerowego: чита́й (= czytaj) , познако́мь (= poznaj) .

Czasowniki trybu rozkazującego w liczbie pojedynczej mają zakończenie zerowe, a w liczbie mnogiej - końcówkę -те.

Tryb rozkazujący czasownika może być tworzony również za pomocą dodania do czasowników trybu oznajmującego czasu teraźniejszego partykuł пусть (= niech) , пуска́й (= niech) :

Czasy czasownika

Czas jest zmienną kategorią czasownikową, która oznacza czas dokonania czynności w stosunku do momentu mowy o tej czynności. W języku rosyjskim odmienne formy czasownika mają trzy czasy: teraźniejszy, przeszły i przyszły.

Czas teraźniejszy

Czas teraźniejszy pokazuje, że czynność odbywa się w momencie rozmowy. Mogą go mieć tylko czasowniki niedokonane. Formalnie jest wyrażane za pomocą końcówek osobowych czasownika:

Czasowniki czasu teraźniejszego odmieniają się według osób i liczb.

Czas przeszły

Czas przeszły pokazuje, że czynność odbywała się do momentu rozmowy. Czasowniki czasu przeszłego są tworzone od formy bezokolicznikowej za pomocą przyrostka -л-:

Czasowniki w bezokoliczniku na -чь, -ти, -нуть (niedokonane) tworzą formy czasu przeszłego liczby pojedynczej rodzaju męskiego bez przyrostka -л-:

Czasowniki czasu przeszłego zmieniają się według liczby: рассказал (= opowiedział) , рассказали (= opowiedzieli) , a w liczbie pojedynczej – według rodzajów. W liczbie mnogiej czasowniki czasu przeszłego nie zmieniają się według osoby.

Czas przyszły

Czas przyszły pokazuje, że czynność będzie się odbywać po momencie, w którym odbywa się rozmowa. Czas przyszły ma dwie formy: prostą i złożoną.

Forma złożonego czasu przyszłego czasownika niedokonanego składa się z czasu przyszłego czasownika быть oraz bezokolicznika formy niedokonanej: бу́ду чита́ть (= będę czytać) , бу́ду рабо́тать (= będę pracować) .

Od czasowników dokonanych tworzy się czas przyszły prosty: прочита́ю (= przeczytam) , od czasowników niedokonanych – czas przyszły złożony: бу́ду чита́ть (= będę czytać) .

Temat czasownika

Wszystkie formy czasowników tworzą się od dwóch rodzajów tematów czasowników:

• od tematu bezokolicznika albo czasu przeszłego
• od tematu czasu teraźniejszego.

Temat bezokolicznika (temat czasu przeszłego)

Temat bezokolicznika (temat czasu przeszłego) uzyskujemy za pomocą oderwania przyrostku ть, -ти dla bezokolicznika oraz -ла dla form czasu przeszłego: исправля́-ть (= poprawiać) (czasownik niedokonany), испра́ви-ть (= poprawić) (czasownik dokonany), испра́ви-ла (= poprawiła) (czasownik czasu przeszłego).

Temat czasu teraźniejszego i przyszłego

Temat czasu teraźniejszego występuje u czasowników niedokonanych, temat czasu przyszłego - u czasowników dokonanych. Tematy czasu teraźniejszego i przyszłego uzyskujemy za pomocą oderwania końcówki -ут / -ют, -ат / -ят od 3 osoby liczby mnogiej:

• исправля́ют (= poprawiają) – temat czasu teraźniejszego od czasownika исправля́ть (= poprawiać) (czasownik niedokonany),
• испра́вят (= poprawią) – temat czasu przyszłego od czasownika испра́вить (= poprawić) (czasownik dokonany).

Koniugacja czasowników

Koniugacja czasownika to odmiana czasownika według osoby i liczby. Przy odmianie zmieniają się końcówki czasowników. Rozróżniamy dwa typy koniugacji: I koniugacja oraz II koniugacja. Końcówki I i II koniugacji nazywamy końcówkami osobowymi czasownika.

Grupy czasowników

W zależności od relacji pomiędzy tematami bezokolicznika i czasu teraźniejszego, a także w zależności od przynależności do typu koniugacji, dzielimy czasowniki na klasy.

Klasy czasowników są grupami czasowników, które odmieniają się według tej samej koniugacji oraz dla których są charakterystyczne takie same relacje pomiędzy tematami czasu teraźniejszego i czasu przeszłego. Klasy czasownika mogą być produktywne i nieproduktywne (grupy nieproduktywne).

Produktywne grupy czasowników

Klasy produktywne są klasami o takich relacjach tematów formalnych, które są charakterystyczne dla nowo powstałych w języku czasowników. Klasy produktywne są ciągle uzupełniane przez nowe czasowniki.

Rozróżniamy 5 produktywnych klas czasowników. Czasowniki klasy 1-5 należą do koniugacji I, czasowniki klasy 5 - do koniugacji II.

Nieproduktywne grupy czasowników

Klasy nieproduktywne są klasami o takich relacjach tematów formalnych, na podstawie których nie da się utworzyć nowych czasowników. Klasy nieproduktywne mogą łączyć pojedyncze czasowniki albo obejmować setki czasowników.

Rozróżniamy 12 nieproduktywnych grup czasowników:

Czasowniki ruchu

Wyodrębniamy 14 głównych par czasowników oznaczających przemieszczanie się:

Najczęściej używane czasowniki ruchu:

Czasowniki ruchu bez przedrostków i z przedrostkami

do najczęściej używanych przedrostków czasownikowych należą по-, при-, у-, вы- i в-.